کمتر مفهومی است که به اندازه مفهوم هویت واجد معانی متعدد باشد. وجود مفاهیم مترادف و یا نزدیک متعدد برای هویت مانند: من فاعلی ، من مفعولی ، ما ، خود ، درک از خود ، تصور از خود ، بازنمایی خود ، آگاهی از خود ، خودانگاره ، هویت خود ، ایگو ، سوپرایگو و شخصیت ; نیز شاید از همینجا سرچشمه می گیرد. مبحث هویت یا تلاش برای پاسخگویی به پرسش من کیستم؟موضوع تازه ای نیست و از دیرباز ذهن انسان را به خود مشغول داشته است. تا به حال با خود اندیشیده اید که هویت هر فرد چه تاثیراتی بر منش و شیوه ی رفتاری وی دارد؟ و یا اینکه گمگشتگی در مصرف مواد و بی قراری که مسبب روی آوردن به مصرف مواد می شود، ناشی از چیست؟ مقاله ی حاضر قصد آن را دارد تا به تبیین گرایش به مصرف مواد مخدر از جانب هویت و من فرد بپردازد.
گرایش به مواد مخدر
اریکسون روانشناس بزرگ در حیطه هویت ، هویت را تعادلی بین تعهد و سردرگمی نقش ( نقشی که فرد در جامعه به عهده می گیرد) می داند. به بیانی دیگر پایگاه هویت نتیجه ی دوران بحران هویت است که در اواخر نوجوانی (۱۸-۲۲ سالگی)، فرد به یک پایگاه هویت مستقل می رسد.در واقع تشکیل هویت عبارت است از اینکه مشخص کنید چه کسی هستید، برای چه چیزی ارزش قائل هستید و تصمیم گرفته اید چه مسیری را در زندگی دنبال کنید. در واقع هویت عبارت است از احساس نیاز به جدا بودن از دیگران، این نیاز تنها نیاز اساسی است که همه ی مردم در همه ی فرهنگ ها از بدو تولد تا مرگ آن را دارند. هویت همچون یک چهارچوب مرجع عمل می کند که فرد به منظور تفسیر تجارب شخصی و گفتگو درباره ی معنا، هدف و جهت گیری زندگی خود از آن استفاده می کند. به عبارتی سبک های هویت، ترجیح نسبی افراد برای به کارگیری شیوه های خاص حل مسائل هویتی و پردازش اطلاعات مربوط به خود است.
شکل گیری هویت با ایجاد یک تصویر ذهنی خاص از بدن شروع می شود که این تصویر ذهنی از بدن به تدریج به تصویر ذهنی از وجود خود و تشکیل مفهوم خود که بیانگر خصوصیات و توانمندی ها و از برداشتی که فرد از نحوه ی ارتباط خود با دیگران و محیط دارد و اهداف و ایده آل های فرد ترکیب شده است. در نهایت، توسعه ی مفهوم خود به تشکیل هویت شخصی می انجامد که شامل برداشت بدنی و طرز فکرها و عقایدی است که معرف فرد هستند و نحوه ی ارتباط او با دیگران را می رسانند. رشد هویت و دستیابی به آن تاثیر مهمی بر عملکرد و تعاملات فرد با دیگران، توانایی در تصمیم گیری، انجام موفقیت آمیز امور و انجام رفتارهای تایید شده ی جامعه خواهد داشت. نوجوانی که با احساس اعتماد پایین و سردرگمی هویت به نوجوانی میرسد، در یافتن آرمان هایی که بدان ها معتقد باشد مشکل دارد. آنهایی که خودمختاری یا ابتکار عمل کمی دارند، برای انتخاب کردن از بین گزینه ها تلاش لازم را به خرج نمی دهند و آنهایی که فاقد احساس سخت کوشی هستند، نمی توانند شغلی را پیدا کنند که با تمایلات و مهارت های آنان موجود باشد.
به عقیده ی اریکسون، نوجوانانی که دستخوش بحران هویت می شوند، یک دوره ی موقتی پریشانی که هنگام امتحان کردن گزینه ها، قبل از انتخاب کردن ارزش ها و اهداف، دچار آن می شوند. آنها فرآیند جستجو کردن درونی را آغاز می کنند، خصوصیاتی که خود را در کودکی توصیف می کردندتغییر می دهند و آنها را با صفات، توانایی ها و تعهداتی که نمایان می شوند ترکیب می کنند، بعدا این ها را در یک هسته ی درونی محکم که هویت پخته را تامین می کند، شکل می دهند. بعد از اینکه هویت شکل گرفت، کماکان در بزرگسالی احساس اصلاح می شود و این زمانی است که فرد تعهدات و انتخاب های قبلی را از نو ارزیابی می کند.در نهایت یک هویت سالم به صورت احساس سلامت جسمانی، روانشناختی و اجتماعی تجربه می شود.
سردرگمی هویت:
اریکسون پیامد منفی نوجوانی را سردرگمی نقش یا هویت می نامید. اگر تعارض های قبلی به صورت منفی حل شده باشند یا در صورتیکه جامعه انتخاب های آن هارا به گزینه هایی محدود کند که با توانایی ها و امیال آنها نمی خوانند، امکان دارد که هویت سطحی و بدون جهت بوده و برای چالش های روانشناختی بزرگسالی آمادگی نداشته باشند. برای مثال نوجوانانی که هویت محکمی ندارند تا بتوانند به آن روی بیاورند، ممکن است در مراحل اولیه ی بزرگسالی نتوانند با دیگران صمیمی باشند.
انواع سبک های هویت:
مارسیا، نظریه پرداز سبک های هویت ، دیدگاهی دیگر از هویت اختیار کرد، وی هویت را به عنوان یک ساختار خود درونی با سازمانی پویا از سائق ها، توانایی ها، عقاید، تاریخچه ی فردی تصور کرد. مارسیا ۴ وضعیت از هویت را شرح می دهد که در زیر به توضیح هریک می پردازیم:
هویت موفق(اکتساب شده)
به آخرین مرحله ی شکل گیری هویت اطلاق می شود. این وضعیت از نظر تحولی پیشرفته ترین وضعیت تلقی می شود، زیرا افراد دوره ای از جستجوگری و اکتشاف فعال را پشت سر گذاشته و تعهدات روشنی ایجاد کرده اند. افرادی که هویت کسب شده دارند قبلا گزینه ها را بررسی کرده و به ارزش ها و اهدافی که خودشان برگزیده اند پایبند هستند. آنها احساس سلامت روانی می کنند، در طول زمان از احساس یکسانی برخوردارند و می دانند که چه راهی را در پیش گرفته اند. این افراد اعتماد به نفس بالا و اضطراب کمی دارند و نسبت به تجربه ها و نظرات جدید گشوده برخورد می کنند.
هویت دیررس(وقفه):
اغلب ناشی از تصمیم گیری دردناک و عمومی در مورد موضوعاتی مانند دانشگاه و شغل اول است. هدف ایجاد مقداری فضای تنفسی برای جستجوی کامل تر خود است. تفاوت ظاهری بین هویت دیر رس و مغشوش ممکن است ظریف باشد. افراد با هویت دیررس به جستجوی صادقانه برای یافتن راه ها و اهداف مختلف می پردازند و صرفا گذشت زمان و اتلاف وقت مطرح نیست. در این مرحله نیاز است که فرد به بررسی و آزمون خود در تجارب مختلف بپردازد و تا دانش عمیقی درباره ی خود به دست آورد، تعهدات موقتا بنا به دلایل حقوقی کنار گذاشته می شوند. بنابراین دیررسی، رها کردن ساده نیست به گونه ای که شخص برای هدف سرگردان شود بلکه دوره ی فعال جستجو ی هدف و آماده شدن برای تعهدات است. این افراد اغلب به عنوان اینکه با خود دل مشغولی دارند توصیف می شوند. برخی از آنها هیجان زده و مضطرب به نظر می آیند حال آنکه برخی دیگر متفکر و آرام هستند.
هویت زودرس( بازدارندگی):
این افراد خود را به ارزش ها و اهدافی متعهد ساخته اند بدون اینکه گزینه های دیگر را بررسی کرده باشندو در عوض آنها هویت حاضرو آماده ای را می پذیرند و یک فرد معتقد را، معمولا والدین،معلمان، رهبران مذهبی با مشوق ها هستند ضبط می کنند. افراد با هویت زودرس اگر با موقعیتی مواجه شوند که در آن ارزش های والدین ویا دیگران کارایی نداشته باشد، به سختی احساس ترس می کنند. این افراد به میزان زیادی همخوانی، انعطاف پذیری و دلبستگی به مراجع از خود نشان می دهند. آنها به صورت تکانشی برخورد می کنند و استقلال و اعتماد به نفس کمی نشان می دهند.
هویت مغشوش(سردرگم):
به حالت بلاتکلیفی در زندگی اطلاق می شود. در این وضعیت هویتی اگرهم تعهدات نسبت به دیگران یا مجموعه ای از باورها و اصول وجود داشته باشد، بسیار کم است. در عوض تاکید عمده بر نسبیت و غنیمت شمردن لحظه است. فرد از هیچ ذره ای از لذت فردی چشم پوشی نمی کند. هسته ی اصلی در شخصیت فرد وجود ندارد، نقش های اجتماعی آورده شده و سریعا رها می شوند و شخص بدون هویت بلاتکلیف و سرگردان به نظر می رسد. در این مرحله فرد هیچ گونه انتخاب ثابتی در مورد تعهدات خود ندارد و به جستجو و اکتشاف نمی پردازد. این افراد به علت ضعف در برقراری و نگهداری نظام های حمایت اجتماعی و فقدان صمیمیت، انعطاف پذیری و اعتماد به دیگران در روابط اجتماعی، مشکلات اجتماعی و شغلی دارند.
هویت دارای چند سبک است؟
برزونسکی، نظریه پرداز دیگری در زمینه ی هویت بوده است که بر فرآیند های شناختی- اجتماعی که باعث می شوند افراد سبک های هویتی متفاوتی را انتخاب کنند، تاکید می کند. از نظر وی هویت دارای سه سبک می باشد:
سبک هویتی اطلاعاتی:
این سبک هویت بیشترین انطباق با خود را به همراه دارد. این فراد در برخورد با موضوعات مروبط به هویت سنجیده عمل می کنند، به جستجو و ارزیابی اقدام کرده و به خود اطمینان و اعتماد بالایی دارند، وظیفه شناس، مسئله مدار و حساس در تصمیم گیری هستند. همچنین این افراد ارزش هایی را می پذیرند که مورد قبول افراد معتبر است.
سبک هنجاری:
عبارت است از رویکردی است با ذهن بسته، تعهد متعصبانه و شدید، خودپنداره ی باثبات و سرکوب جستجوگری .این افراد وقتی با تصمیمات مهم روبه رو می شوند، به جستجوی مشورت با منابع قدرت و افراد مهم دیگر می پردازند که اغلب اوقات این افراد همان کسانی هستند که فرد هویتش را بر مبنای استانداردهای آنان استوار کرده است.
سبک سردرگم، اجتنابی:
این افراد تمایل به مقابله و ایستادگی در برابر موقعیت هایی را دارند که مستلزم تصمیم گیری است و در واقع از رویارویی با تصمیم گیری های شخصی دوری می کنندو ممکن است دچار تضاد هویتی و مشکلات شخصیتی باشند. آنها به آینده و یا پیامدهای بلند مدت انتخاب های خود توجهی نمی کنند و تعهدی در قبال آنها از خود نشان نمی دهند.
عوامل اجتماعی و هویت:
اریکسون معتقد است که عوامل اجتماعی و تاریخی بر شکل گیری هویت خود تاثیر گذارند و این به نوبه ی خود ماهیت شخصیت را تحت تاثیر قرار می دهد.از آنجا که به کمک هویت است که افراد به تعریفی از خویشتن می رسند، اگر این تعریف با واقعیت های اجتماعی آنها در تعارض باشد، می تواند منجربه حالت هایی مانند عدم پختگی، فشار روانی و مشکلات رفتاری گردد. علاوه بر این ها اگر نوجوانان دچار آشفتگی هویت شوند می تواند مسبب بزهکاری و ناسازگاری های اجتماعی مانند مصرف مواد مخدر شود.
عوامل موثر در رشد هویت:
- رشد هویت در نوجوانانی خوب پیش می رود که خانواده ی آنان مامن امنی باشد که آن ها بتوانند با اطمینان از آن به سمت دنیای گسترده تر پیش بروند.
- مواجهه ی نوجوانان با عقاید و ارزش ها از طریق تعامل با همسالان.
- فرهنگ بر نحوه ی پرداختن نوجوانان به هویت پخته، آن چنان تاثیر نیرومندی دارد که رویکرد وضعیت هویت نمی تواند به پای آن برسد.
- مدارس و جوامعی که فرصت های غنی و متنوع برای کاوش و سطح تفکر بالا را فراهم می آورند، بیان می کنند که هرچه جامعه ابتدایی تر و ساده تر باشد، به ندرت تغییرات اجتماعی ایجاد می شود و شکل گیری هویت تکلیف نسبتا ساده ای است که به سرعت انجام می شود. ولی در جامعه ای که پیچیده است و به سرعت تغییر می کند، هویت یابی، ممکن است کاری مشکل و طولانی باشد.
سبک های هویت و مصرف مواد:
سبک های هویت و مصرف مواد:داده های پژوهشات گوناگون در طی سال های اخیر نشان می دهند که سبک های هویتی سردرگم در بین مصرف کنندگان مواد مخدر بیشتر دیده می شود و میانگین سبک های هویت سردرگم و زودرس افراد سالم کمتر از افراد معتاد بوده است. همچنین افراد با هویت سردرگم- اجتنابی تمایل بیشتری به استفاده از مواد مخدر دارند و این راه را بهترین راه حل برای زمان های تصمیم گیری خود می دانند. در واقع افراد با سبک هویتی سردرگم- اجتنابی تمایل به تاکید اجتماعی خود مانند شهرت و محبوبیت من دارند. این سبک هویت سمبل برخورد طفره آمیز و مسامحه در مشکلات است، یک استراتژی متمرکز بر هیجان که با سطح پایینی از تعهد و اعتماد به نفس همراه است. این افراد اغلب توجه کمی به آینده و نتایج طولانی مدت انتخاب هایشان دارند و بیشتر به لحظه و فرار از مشکل و تصمیم گیری می پردازند.
ازاین رو با توجه به نقش تاثیر گذار و بسیار مهم سبک های هویت در زندگی اجتماعی، ویژگی های شخصیتی فرد، باور فرد از توانمندی های خود، اعتماد به نفس و غیره، الزامی است که مورد بررسی قرار بگیرد و در افراد مصرف کننده ی مواد بازنگری جدی صورت پذیرد. به همین منظوردرمانگران مرکز پیروان همت تلاش دارندتا به مصرف کنندگان مواد در جهت پختگی هرچه بیشتر هویتی و دست یابی به هویت موفق، یاری برسانند.
نویسنده: زهرا سادات حسینی
منابع:
شاکر،حافظ و کاظمی، رضا؛۱۳۹۸. مقایسه ی نیاز های اساسی، سبک های هویت و سبک های دلبستگی در مردان وابسته به مواد و سالم.
کیمیایی، سید علی. کارشکی، حسین و پیری، حسین؛ ۱۳۹۷. نقش میانجی گرایانه ی سبک های هویتی و سازگاری اجتماعی در رابطه ی بین ساختارخانواده و افت تحصیلی دانش آموزان متوسطه ی دوم.
مرادی، آسیه. یزدانبخش، کامرانو انصاری، قاسم؛ ۱۳۹۵. رابطه ی سبک های هویت، هیجان خواهی و جهت گیری مذهبی با گرایش به اعتیاد به مواد مخدر در دانشجویان پسر دانشگاه رازی.
دیدگاهتان را بنویسید