مفهوم سبک زندگی به فهم چیزی کمک می کند که افراد انجام می دهند و دلیل اینکه چرا افراد آن را انجام می دهند و این چه معنایی برای آنها و سایر افراد دارد. از این رو در مقاله ی حاضر قصد آن را داریم تا به بررسی سبک های زندگی در معتادین بپردازیم.
تعاریف موجود در سبک زندگی را می توان به دو گروه تقسیم کرد. گروه اول مجموعه تعاریفی هستند که سبک زندگی را از جنس رفتار می دانند و ارزش ها و نگرش ها و جهت گیری های ذهنی افراد را خارج از دایره این مفهوم بیرون می گذارند. رویکرد دوم ارزش ها و نگرش ها را نیز بخشی از سبک زندگی می دانند در واقع سبک زندگی به عنوان شیوه ی زندگی مشخص تعریف می شود. سبک های زندگی الگوهایی برای رفتار هستند که افراد را از یکدیگر متمایز می کنند.
سبک های زندگی بیانگر هویتی جمعی برای اعضای گروه است و سبک های زندگی گروه را از برخی مخاطبان خاص گسترده تر ، متمایز می سازد و در واقع سبک زندگی گروه خاصی را از دیگران متمایز می سازد. سبک زندگی به عنوان یک الگوی همگرا به معنی وحدت و کثرت توامان است.
از یک سو سبک زندگی مانند هر سبک دیگر، حاصل وجود وجه اشتراک میان مجموعه ای از پدیده ها است که وحدتی در میان آنها ایجاد می کند و از سوی دیگر همین وجه اشتراک و وحدت این مجموعه از پدیده ها را از سایر پدیده ها که این وجه اشتراک را ندارند متمایز می سازد و کثرت را پدید می آورد. به عبارتی سبک زندگی نوعی هویت است و مرز های یک هویت را تجسم می بخشد.
سبک زندگی ممکن است ویژگی های خاص یک طبقه ی اجتماعی خاص، یک گروه خاص و یا حتی یک خرده فرهنگ باشد. مهم ترین ویژگی سبک زندگی عبارت است از شکل گیری آن، حول محور گرایش ها و تمایلات، ترجیح ها یا آنچه ذوق و سلیقه خوانده شده. تعریفی که در اینجا از سبک زندگی ارائه می شود عبارت است از سبک زندگی، اموری را شامل می شود که به زندگی انسان اعم از بعد فردی و اجتماعی، مادی و معنوی او مربوط می شود؛
اموری نظیر بینش ها(ادراکات و معتقدات) و گرایش ها( ارزش ها، تمایلات و ترجیحات) که اموری ذهنی یا رفتار درونی هستند و رفتارهای بیرونی ( اعم از اعمال هشیارانه و ناهشیارانه، حالات و وضعیت جسمی)، موقعیت های اجتماعی و دارایی ها می باشد.
به بیانی ساده تر سبک زندگی روشی است که فرد در طول زندگی انتخاب کرده و زیر بنای آن در خانواده پی ریزی می شود که در واقع متاثر از فرهنگ، نژاد، مذهب، وضعیت اقتصادی- اجتماعی، اعتقادات و باورها می باشد. همچنین ترکیبی از الگوهای رفتاری و عادات فردی در سراسر زندگی( فعالیت بدنی، تغذیه، اعتیاد به الکل و دخانیات و…) است که در پی فرآیند اجتماعی شدن به وجود آمده است.
مصرف، معاشرت، لباس پوشیدن، حرف زدن، تفریح، آرایش ظاهری، غذاها، معماری شهری، دکوراسیون منازل در یک بسته کامل از سبک زندگی قرار میگیرند. این جلوه های ظهور خارجی شخصیت ما در محیط زندگی و نشانی از عقاید، باورها، ارزشها، است و ترکیب آنها شخصیت فردی واجتماعی را نمایان میسازد.
ویژگی های سبک زندگی
جمعی یا فردی بودن:
انتخاب سبک زندگی امری است فردی و اجتماعی و به بیان دیگر، سبک زندگی آمیخته ای ازویژگی های فردی و جمعی است. یعنی اگرچه این فرد است که تناسب موقعیت ها و نیازها و تشخیص خود درچارچوب ساختار محیطی دست به انتخاب مجموعه ای از عناصر میزند که در سطح فردی غالبا از نیازها، ذوق و سلیقه به عنوان مبنا و معیاری برای سبک زندگی فردی استفاده می شود.
اما باید توجه کرد این انتخاب نباید متضاد با جامعه باشد زیرا در این صورت باعث ورود آسیب به جامعه میشود.بنابراین این افراد هستند که جامعه را تشکیل میدهند. زیرا جامعه چیزی جز بهم پیوستن افراد نیست پس سبک ها در زندگی اجتماعی تابعی ازظرفیتها و محدویتهای محیطی هستند.
وحدت و کثرت:
سبک زندگی به عنوان یک الگوی همگرا به معنی وحدت و کثرت توأمان است .ازیک سو،سبک زندگی مانند هر پدیدهای حاصل وجوه مشترک میان مجموعه ای از پدیده ها (کثرت) است که وحدتی در میان آنها ایجاد میکند و از سوی دیگر همین وجه اشتراک،این مجموعه را ازسایر پدیده ها(که این وجه اشتراک را ندارند ) متمایز میسازد وکثرت را پدید می آورد.
انتخاب:
همان گونه که بیان شد سبک زندگی دو قسمت دارد،فردی و اجتماعی. در سطح فردی فرد بر اساس علایق و سلیقه ها سبک خود را انتخاب میکند.در واقع در سبک شناختی سبک زندگی فردی، ترجیحات شخص و رجحان های افراد در انتخاب شیوه ی زندگی موثر است.
درست است که افراد خودشان سبک زندگی را انتخاب میکنند، اما گاهی عوامل دیگر در شکل گیری سبک زندگی آنان موثر است. کودکان و نوجوانان که زندگی آنان تحت دو عامل مهم یعنی خانواده و جامعه است، پس یک کودک یا نوجوان علاوه بر علایقی که دارد خانواده و اجتماع در بروز برخی رفتاری آنها اثر می گذارد که باعث شگل گیری سبک های متفاوت (گاه سبک های زندگی مناسب و گاه سبگ زندگی نامناسب (می شوند.
پایداری:
در این مورد دو نظر متفاوت وجود دارد. عده ای معتقدند که سبک زندگی اگرچه تا حدودی پایدار است اما با تحول در زمینه های گوناگون و شرایط فرهنگی و اجتماعی رجحان ها، گزینش های فردی تحت تأثیرقرار میگیرد و به تدریج تغییر می کنند. اما عده ای دیگر معتقدند پایداری به معنای گرایش به یک الگوی و تیپ رفتاری است که نسبت به تغییر مقاوم بوده و معرف یک شیوه نسبتا پایدار در مواجه با مساِئل زندگی است که ممکن است با تظاهرات متنوع تجلی یابد.
از سوی دیگر این الگوهای رفتاری و ویژگی ها می تواند معرف وجه تمایز از دیگران باشد. به طور مثال وقتی سبک واکنش افراد را به ناکامی مورد توجه قرار می دهیم ملاحظه می کنیم برخی افراد نسبت به ناکامی به شکل عصبی واکنش نشان می دهند و وقتی این نوع رفتار در او تکرار میشود، میتوان گفت او الگوی رفتار نسبتا پایداری در برخوردار با مسائل زندگی دارد که انسان عصبی خوانده میشود.
بنابراین از منظر روان شناختی سبک زندگی چنین افرادی در مواجه با ناکامی های زندگی، هیجانی وعصبی است اما ممکن است واکنش فرد دیگر در مقابل ناکامی یا عدم موفقیت، راه حل منطقی باشد. بنابراین در شناسایی سبک زندگی افراد نباید دنبال رفتار و واکنش های جزیی باشیم بلکه باید دیدی جامع داشته باشیم که معرف طبقه بندی کلی افراد وتمایز آنها از دیگران است.
با توجه به همین مطلب وقتی در مورد جسور بودن انسان ها یا ملت ها صحبت می کنیم در مورد سبک زندگی آنها اظهار نظر می کنیم فارغ از اینکه در چه شرایط، به چه شکلی و… رفتار می کنند، در این جا الگوی کلی رفتار آنها و یا سبک آنها مد نظر است.
عوامل تاثیر گذار بر سبک زندگی:
عواملی که بر سبک زندگی انسان اثر می گذارند این گونه تعریف می شوند :هر امری که بر روند رشد و بالندگی آدمی اثر گذار باشد در اصطلاح عوامل سبک زندگی مینامیم. این عوامل متعددند که به برخی از آنان اشاره می شود :
محیط خانواده:
منشا ومبدا زندگی را در حقیقت باید در خانواده جست وجو کرد که از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا از یک سو صفات خاصی از راه وراثت به انسان منتقل می شود و از سوی دیگر ایجاد کننده محیط ویژه ای است که امکان فراگیری همه جانبه را برای انسان فراهم میکند. خانواده اولین نهادی است که انسان در آن رشد می یابد، استعدادهای آن بروز پیدا میکند، نحوه ی معاشرت را یاد می گیرد این که چگونه صحبت کند،
افراد در خانواده های مختلف رشد می یابند، خانواده تحصیل کرده، خانواده ای که به ثروت ومال اندوزی توجه ویژه ای نشان میدهد، خانواده ای که به مذهب بیشتر توجه دارد و غیره. بنابراین این هنجارها و ارزش ها در درون افراد نهادینه می شود و فرد سبک زندگی خود را براساس آن شکل می دهد. حال اگر فرد دارای خانواده ای نامتعادل باشد وآن خانواده نتواند به نیازهای عاطفی وپاسخ مناسب بدهد، آن فرد دچار خلاء عاطفی می شود و برای خودو جامعه مشکلات جدی را پدید می آورد.
محیط آموزشی:
عامل دیگری که در سبک زندگی از جنبه اساسی وتعیین کننده ای برخوردار است، محیط آموزشی است که، معلم، چهره ی معروف آن است. آنچه در فرآیند تعلیم و تربیت به فرد انتقال می یابد تنها معلومات یک معلم نیست بلکه تمام صفات، خلقیات، حالات نفسانی و حتی رفتار ظاهری یک استاد یا معلم میتواند به شاگردان انتقال یابد .
بنابراین اگر یک استاد یا معلم در انتقال ارزش ها ناتوان باشد ویا محیط آموزشی که کودکان ونوجوانان در آن به تحصیل می پردازند محیط جرم زایی باشد، کودکان ویا نوجوانان از آن محیط الگو برداری می کنند و شخصیت خود را براساس آن پایه ریزی میکنند.
نظام اقتصادی:
نظام اقتصادی که از دیرباز به عنوان بارزترین مرز تفکیک اقشار جامعه بوده و اشکال مختلف سبک زندگی را به وجود می آورد. اگر افراد بتواند با کمی تلاش به نیازهای مادی خود پاسخ دهند قطعا جرم در جامعه کاهش می یابد. حال آن که در جامعه ای که نظام اقتصادی آن آشفته است، جامعه ای که در آن بیکاری وجود دارد افراد از نظر روانی ومالی نگران آینده خود هستند وممکن است برای به دست آوردن پول هر کاری را انجام دهند.
ساختار اجتماعی:
ساختار اجتماعی به روابط و مناسبات نسبتا ثابت و تقریبا پایداری می گویند که افراد یا گروه های اجتماعی یک جامعه تحت مجموعه مشترکی از ارزش ها و هنجارهای فرهنگی گرد آمده است. ساختار اجتماعی به نحوه ی موثر بر زندگی فرد تأثیر می گذارد و این امر میتواند فرصت های انتخابی افراد راتحت تأثیر قرار دهد. به عبارتی شانس های زندگی افراد و فرصت های انتخابی آنها بیشتر تحت تأثیر ساختار اجتماعی و زمینه هایی است که افراد در آن قرار گرفته اند.
سبک زندگی و مصرف مواد:
یافته ها نشان می دهد که در شکل گیری وابستگی به مواد مخدر عوامل مختلفی دخالت دارند از جمله ویژگی های شخصیت، شیوه ی زندگی، روابط اجتماعی، نگرش، باورها، احساسات، دلبستگی ها، عواطف و رفتارهایی که در طی رشد فرد شکل میگیرند. سلامتی مستلزم ارتقا سبک زندگی بهداشتی است. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که بین سلامتی و سبک زندگی افراد ارتباط وجود دارد.
بسیاری از مشکلات بهداشتی امروزی و به خصوص در کشور های پیشرفته مانند چاقی،اختلالات قلبی، عروقی، اعتیاد و… با دگرگونی سبک زندگی در رابطه است.محیط خانوادگی مخرب تأثیر مهمی بر بزهکاری کودکان و نوجوانان دارد. تربیت فرزندان یکی ازدشوارترین مسئولیت هایی است که والدین درزندگی بر عهده دارند. با وجود این غالب مردم برای پدر و مادر بودن آمادگی لازم را ندارند.
برخی از مردم دچار مشکلات عاطفی یا فشارهای شدید روانی و اجتماعی اند که مانع از آن می شود که والدین خوبی باشند. بسیاری از والدین خود در خانواده درست تربیت نشده اند،در نتیجه در کار فرزند پروری و تربیت فرزندان ماهرانه عمل نمی کنند. مطالعات نشان میدهد خانواده های دارای تضاد بین اعضای خانواده، بی اعتنا نسبت به رفتار و مشکلات فرزندان خود و خانواده های مخرب و بزهکار که رفتار و کردار خود را به کودکان منتقل می سازند، مصرف مواد را در آن ها تقویت می کنند.
از این رو نتایج پژوهشات در سال های اخیر نشان می دهد که گرایش به مواد مخدر، می تواند ریشه در سبک زندگی افراد داشته باشد. به این صورت که فرهنگ، ارزشها و عقاید خانوادگی و فردی شخص، او را به سمت استفاده از مصرف مواد سوق می دهد.
از این رو، می توان با تغییر سبک زندگی افراد، تغییرات گسترده ای در نحوه ی تفکر و رفتار وی ایجاد کرد که این امر شامل مصرف کنندگان مواد نیز می باشد. فردی که در خانواده ای رشد یافته است که مصرف مواد در میان آنها امری نرمال و عادی و بدون ارزش گذاری منفی بوده است، کمتر متوجه تاثیر منفی آن بر روی زندگی اش می شود.
به طور کلی هرگونه مداخله در کاهش مصرف مواد در جامعه، باید مبنی بر شناخت شخصیت، فرهنگ و سبک زندگی باشد، چراکه اعتیاد تاثیر متقابل با شخصیت و نحوه ی زندگی این افراد دارد و درمان نه تنها باید فردی بلکه باید مطابق با فرهنگ فرد باشد. ازاین رو مرکز پیروان همت این ظرفیت را دارد تا با کمک درمانگران ماهر، در این راستا به افراد مصرف کننده ی مواد و خانواده ی آنها یاری برساند.
نویسنده:زهرا سادات حسینی
منابع:
حاجی ده آبادی، محمد علی و سورانی، فاطمه؛۱۳۹۴. تاثیر سبک زندگی بر بزهکاری کودک و نوجوان.
غلامی، کوروش. عابدینی، صمد و جمال زاده ی کلوری، حجت اله؛ ۱۳۹۲. بررسی سبک زندگی معتادان شهرستان خلخال.
مهدویان، مینا. خواجه نوری، بیژن. رجبی، ماهرخ و عنایت، حلیمه؛ ۱۳۹۲. بررسی عوامل مرتبط با سبک زندگی جوانان در خانواده های معتادین و غیر معتادین شهر کرمان.
دیدگاهتان را بنویسید