امروزه تحقیقات بسیاری اثبات کرده اند که رضایت از زندگی با مصرف مواد مخدر رابطه ی مستقیمی دارد به همین منظور، مقاله ی حاضر قصد آن را دارد تا ضمن توضیح چیستی رضایت از زندگی به تبیین رابطه ی آن با مصرف مواد بپردازد.
رضایت از زندگی در واقع قضاوت شخصی از سعادت و کیفیت زندگی مبتنی بر معیارهای انتخابی هر فرد است.نگرش فرد و ارزیابی عمومی وی نسبت به کلیت زندگی خود و یا برخی جنبه های زندگی خانوادگی رضایت از زندگی نامیده می شود. به بیانی دیگر عبارت است از مقایسه ی بین شرایط زندگی فرد با معیارهایی که وی برای خود تعیین کرده است. افراد هنگامی رضایت از زندگی زیادی را تجربه می کنند که شرایط زندگی شان با معیارهایی که برای خود تعیین کرده اند، مطابقت داشته باشد.
رضایت از زندگی یکی از عوامل پیش بینی کننده ی سلامت روان است که اخیرا در مرکز توجهات محققین زیادی قرار گرفته است و به روش و سبکی اشاره دارد که در آن فرد یک زندگی خوشایند را تبیین می کند و اغلب با شادکامی همراه است.
در واقع رضایت از زندگی مفهومی کلی و ناشی از نحوه ی درک (شناختی و عاطفی) شخص از کل زندگی است. به همین دلیل افراد با رضایت از زندگی بالا هیجان های مثبت بیشتری را تجربه کرده، از گذشته و آینده ی خود و دیگران، رویدادهای مثبت بیشتری را به یاد آورده و از پیرامون خود ارزیابی مثبت دارند و آن ها را خوشایند توصیف می کنند.
رضایت از زندگی با ارزش ها ارتباط نزدیک اما پیچیده ای دارد و معیارهایی که افراد بر اساس آن درک ذهنی خود را از سعادت ارزیابی می کنند، متفاوت است.رضایت از زندگی یک مفهوم چند بعدی است که شامل عوامل فردی، عوامل بهداشتی یا وابسته به سلامت، عوامل اجتماعی، فرهنگی و محیطی است. در واقع رضایت از زندگی تحت تاثیر زمینه های شخصی، سلامت، عوامل اقتصادی- اجتماعی، فرهنگ، محیط و سن است. در واقع رضایت از زندگی در انسان نه تنها بازتاب ترکیب کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت فرآیندهایی در سطح فردی است بلکه علاوه برآن حاصل تعامل عوامل سطح فردی و فرهنگی می باشد.
طیف رضایت از زندگی از ذهنی تا عینی
- رضایت ذهنی از زندگی: یعنی اینکه شخص تا چه میزان احساس می کند دارای زندگی خوبی است. هر فرد مشخصا چگونگی دید خود از اشیاء، احساسات و عقایدش را مورد ارزیابی قرار می دهد. که آیا شخص از زندگی خود راضی و خشنود است، جنبه هایی هستند که کیفیت ذهنی زندگی را منعکس می کنند.
- رضایت وجودی از زندگی: یعنی زندگی یک شخص از سطح عمیق تر تا چه اندازه خوب است. در اینجا فرض شده است که شخص طبیعت عمیق تری داردو شایسته ی احترام است. ممکن است که شخص فکر کند که شماری از نیاز های بیولوژیکی وی بایستی برآورده شوند. این عوامل مانند شرایط رشد باید بهینه سازی شوند یا اینکه همه ی اشخاص باید بر طبق ایده آل های روحانی و مذهبی مشخصی که با طبیعت زندگی آن ها عجین شده اند، زندگی کنند.
- رضایت عینی از زندگی: یعنی اینکه زندگی یک شخص چگونه توسط جهان خارج درک می شود. این قسمت تحت تاثیر فرهنگی که مردم در آن زندگی می کنند قرار دارد.
عوامل موثر بر رضایت از زندگی
چهار عامل اصلی خانواده، وضعیت اجتماعی و اقتصادی، وضعیت روحی و روانی، و وضعیت جسمانی عواملی هستند که بر رضایت از زندگی افراد موثر بوده اند.
این چهار عامل اصلی می توانند مستقلا یا توام با یکدیگر بر روی رضایت از زندگی تاثیر گذار باشند. البته درک فرد از رضایت از زندگی می تواند بر هر یک از این عوامل نامبرده تاثیر داشته باشد. به طوریکه اگر فرد از رضایت از زندگی اش کاسته شود، می تواند بر توانایی وی در محیط کاری و شغلی اش تاثیر گذاشته و موجب نقصان شرایط اجتماعی و اقتصادی وی گردد.
رضایت از زندگی ضعیف نیز می تواند موجب به کارگیری مکانیزم های مقابله و سازگاری ناموثر در افراد شده و متعاقبا موجب افزایش تنش در آنها گردد و افزایش تنش، خود در ارتباط مستقیم با عوامل فیزیکی و جسمی بوده و می تواند شدت بیماری را در فرد افزایش دهد.
از جمله عوامل دیگری که در رضایت از زندگی موثر بوده است، شخصیت است.
از جمله عوامل شخصیتی در این راستا خوش بین بودن، برون گرایی و اعتماد به نفس است.
نظریه ی مازلو درباره ی رضایت از زندگی
براساس نظریه ی سلسله مراتب نیازهای مازلو نیاز ها به ۵ دسته تقسیم می شوند که عبارتند از: نیاز های فیزیولوژیک یا جسمانی، نیاز به امنیت و اطمینان، نیازهای اجتماعی یا تعلق به دیگران، نیازمن یا صیانت ذات و نیاز به احترام، نیازهای خودیابی و تحقق خویشتن. مازلو در نظریه ی سلسله مراتب نیاز ها مفهوم رضایت را مترادف با ارضای نیاز، تامین نیاز و رفع نیاز می داند. ارضای نیاز شامل حالاتی مانند نیرومندی، چالاکی، لذت و پاداش است. پس از ارضای یک سطح از نیازها، نیاز های سایر سطوح اهمیت پیدا می کنند و آن ها هستند که بر رفتار شخص تسلط خواهند یافت تا به پایین ترین سلسله مراتب برسیم.
به طور عادی در جامعه پاره ای از نیازهای اساسی افراد ارضا می شود و پاره ای دیگر ارضا نشده باقی می ماند. از این رو با گذشت زمان، درصد رضایت افراد در برآوردن نیازها به تدریج افزایش پیدا می کند.
ابعاد رضایت از زندگی
- اصل چند بعدی بودن
- اصل ذهنی بودن
- اصل پویا بودن
- اصل چند بعدی بودن: سه بعد اساسی رضایت از زندگی مربوط به سلامت جسمی، روانی و اجتماعی می باشد.
- بعد جسمی: درک فرد از توانایی هایش در انجام فعالیت ها و وظایف روزانه که نیاز به صرف انرژی دارد و شامل مواردی مانند تحریک، انرژی، درد و ناراحتی، خواب و استراحت می باشد.
- بعد روانی: این بعد جنبه های روحی مانند عصبانیت، شادی، افسردگی، ترس و آرامش و نیز مواردی نظیر تصویر از خود، احساس مثبت و منفی، باورهای مذهبی، حافظه و تمرکز حواس را شامل می شود.
- بعد اجتماعی: این بعد شامل توانایی های فرد در برقراری ارتباط مابین اعضای خانواده، دوستان، همسایگان و سایر افراد اجتماع و نیز وضعیت شغلی فرد می شود.
- اصل ذهنی بودن: رضایت از زندگی یک ارزش ذهنی است و افراد خود بهترین قضاوت کنندگان راجه به رضایت از زندگی شان هستند.عامل اصلی تعیین کننده ی رضایت از زندگی عبارت است از تفاوت درک شده بین آنچه که هست و آنچه که باید باشد. در این مورد دو معیار وجود دارد: معیار ذهنی و معیار عینی.
شرایط عینی همان شرایط محیطی موثر بر متغیر های رضایت از زندگی است و مشتمل بر وضعیت رفاهی، اقتصادی، عوامل محیطی و فرهنگی، جایگاه اجتماعی و اقتصادی، سن، جنس، ارتباط اجتماعی، درآمد، مسکن، اشتغال، قابلیت های رفتاری، مهارت های اجتماعی، توانایی های عملکردی افراد می باشد. شاخص ذهنی نیز همان احساس رفاه و رضایتمندی و یا احساس خشنودی است که حاصل برداشت ذهنی و ارزشیابی فرد از زندگی اش می باشدو اگر چه در این احساس جنبه های شناختی نیز مطرح است، ولی جنبه های عاطفی آن در سنجش رضایت از زندگی بیشتر مورد نظر قرار می گیرد.
اجزای ذهنی رضایت از زندگی در برگیرنده ی اعتماد به نفس، استقلال و ویژگی های درون گرایی فرد است.به عبارتی رضایت از زندگی را با سنجش احساس ذهنی در برابر مطالب گوناگون زندگی می توان ارزیابی کرد.
- اصل پویا بودن: رضایت از زندگی یک اصل پویا است نه یک ماهیت ایستا، بدین معنا که یک فرآیند وابسته به زمان بوده و تغییرات درونی و بیرونی در آن دخیل می باشد.
شش مولفه ی رضایت از زندگی
شش مولفه ی رضایت از زندگی- پذیرش خود: آگاهی از نقاط مثبت و منفی خود و احترام گذاشتن به خویش با توجه به آن.
- هدف داشتن در زندگی: با داشتن هدف در زندگی افراد می توانند در مقابل سختی ها و رنج ها پایداری و مقاومت کنند، بنابراین کمتر شکست می خورند.
- رشد شخصی: شکوفاسازی تمام استعدادها و توانایی های فرد.
- تسلط بر محیط: یعنی فرد محیط پیرامون خود را تحت کنترل داشته باشد.
- خودمختاری: فرد بر اساس معیار ها و عقاید و آرمان های خود عمل و زندگی می کند. اگرچه بر خلاف عقاید مرسوم در جامعه باشد.
- روابط مثبت با دیگران: توانایی برقراری ارتباط نزدیک فرد با دیگران و عشق ورزیدن به افراد.
الگوهای رضایت از زندگی
به طور کلی رضایت از زندگی با توجه به دو الگوی کارکرد انطباقی و رضایت از زندگی قابل بررسی است.
الگوی کارکرد انطباقی
رضایت از زندگی بر حسب کارکرد انطباقی و یا از طریق تسلطی که فرد بر محیط دارد نیز تعریف می شود، یعنی هرچه تسلط فرد بر زندگی اش بیشتر باشد، احساس رضایت از زندگی در وی بیشتر خواهد بود. البته باید توجه داشت که محیط در این جا نقش حائز اهمیتی دارد.
الگوی رضایت از زندگی
در الگوی رضایت از زندگی، ارزیابی مفهوم رضایت از زندگی بر مبنای مقایسه ی شرایط عینی با برداشت ذهنی از این شرایط است. محققین به سه منبع نظری به شرح ذیل( جهت توصیف افتراق بین آن چه که هست و آن چه که باید باشد) تکیه کرده اند:
- الگوی سطح انطباق: گویای فرآیندی است که به واسطه ی آن ارزیابی درونی شخص در واکنش به تغییرات در شرایط محیطی، تغییر می یابد.
- الگوی تناسب شخص با محیط: مدعی است که رضایت از زندگی بر تناسب بین ویژگی های شخصی و ویژگی های محیطی مبتنی می باشد.
- الگوی قضاوت اجتماعی: بر این فرض استوار است که فرد برای ارزیابی موقعیت خود از استاندارد های مبتنی بر فرم درونی شده استفاده می کند.
در هر حال رضایت از زندگی یک جریان فعال و چند وجهی از دریافت ها، نگرش ها و تغییرات رفتاری است که در مجموع از تجربیات گوناگونی که در طول زندگی اتفاق می افتند حاصل می شود.
سازمان بهداشت جهانی رضایت از زندگی را دریافت هر فرد از وضعیت زندگی اش با توجه به فرهنگ و نظام ارزشی که در آن زندگی می کند و ارتباط این دریافت ها با اهداف و انتظارات، استانداردها و الویت های مورد نظر فرد می داند.
رضایت از زندگی و مصرف مواد
تحقیقات اثبات کرده اند که افرادی که رضایت از زندگی پایینی دارند، شرایط و رویداد ها را نامطلوب ارزیابی کرده و به همین دلیل هیجانات نامطلوب مثل اضطراب، افسردگی و پرخاشگری را بیشتر تجربه می کنند که زمینه ی گرایش به رفتارهای پرخطر از جمله گرایش به مصرف مواد مخدر را افزایش می دهند. در حالی که افرادی از رضایت از زندگی بالایی برخوردار هستند،
بیشتر علاقه مندند در اجتماع نقشی به عهده بگیرند، وقت فراغت پرشور تری برای خود ایجاد می کنند و در فعالیت های عمومی شرکت می کنند،
دارای روحیه ی مشارکتی بیشتری هستند و عمدتا دارای هیجانات مثبت اند و از ارزیابی مثبت رویداد های در حال وقوع استقبال می کنند و نسبت به آینده امیدوارتر هستند، همین عوامل سبب می شود که به مصرف مواد مخدر نگرش منفی داشته باشند.
رضایت از زندگی به عنوان یکی از اجزای بهزیستی ذهنی در برگیرنده ی نگرش های شخص، قضاوت عمومی او راجع به همه ی جوانب زندگی اش و یا برخی از ابعاد خاص زندگی می باشد. به این طریق اگر کسی از زندگی خود اغلب راضی باشد و خوشایندی را تجربه نماید و هراز چند گاهی هیجاناتی مانند غمگینی و خشم را تجربه نماید،
بهزیستی ذهنی وی در سطح بالایی قرار خواهد داشت. بالعکس، اگر کسی از زندگی خود ناراضی بوده و علاقه مندی و لذت اندکی را تجربه کند و عواطف ماندگار منفی، همچون خشم و غم را احساس نماید، از بهزیستی درونی پایینی برخودار است. از این رو رضایت از زندگی به طور مستقیم، منفی و معنادار با مصرف مواد مخدر و سلامت روان در ارتباط می باشد.
در آخر رضایت از زندگی یکی از مولفه های تشکیل دهنده ی شادی می باشد، بنابراین از اهمیت بالایی برخوردار است و به لحاظ تاثیر گذاری بر زندگی فرد و سلامت روان وی، بسیار اهمیت دارد.
ازاین رو کار بر روی رضایت از زندگی افراد و افزایش آن بسیار مهم می باشد و می تواند در پیشگیری از اعتیاد نقش پررنگی را ایفا کند. مرکز کمپ پیروان همت با کمک درمانگران ماهر، آمادگی این را دارد تا در مصرف کنندگان مواد زمینه هایی را ایجاد کند تا به کمک آن میزان رضایت از زندگی این افراد را افزایش دهد و از این طریق به سلامت هرچه زودتر آن ها کمک کند.
منابع:
جمشیدی، صفورا. اصغری ابراهیم آباد، محمد جواد و رسول زاده ی طباطبایی، سید کاظم؛ ۱۳۹۸. نقش طرحواره های هیجانی در پیش بینی خطر عود به اعتیاد با میانجی گری امید به زندگی، رضایت از زندگی و حمایت اجتماعی ادراک شده.
غلام حسینی، معصومه. مکتبی، غلام حسین و رشیدپور، ابوالقاسم؛ ۱۳۹۷. ساخت و اعتبار یابی پرسشنامه ی تواضع و ارتباط متغیر اخیر و سلامت روان با رضایت از زندگی در دانشجویان دانشگاه پیام نور اهواز.
منصوری، زهرا. توحیدی، افسانه و رحمتی، عباس؛ ۱۳۹۳. ارائه و تعیین برازش مدل روابط علی جو عاطفی خانواده، نارسایی هیجانی، خودکارآمدی، راهبردهای مقابله با استرس و رضایت از زندگی بر آمادگی به اعتیاد.
دیدگاهتان را بنویسید